Pan na Nowogardzie – ród Everstainów...
W roku 1274, biskup Herman osadza w Nowogardzie swego krewnego - grafa z Braunschweigu - Ottona I von Eversteina, syna Ludwika I i Adeli, córki Lamberta II hrabiego Gleichen z Turyngii, siostry biskupa kamieńskiego Hermana.
W większości opracowań historycznych spotkać możemy inną pisownię tego nazwiska EBERSTEIN. Jest to forma górnoniemiecka, która błędnie została przypisana temu rodowi. Nazwisko to winno być pisane według formy dolnoniemieckiej - EVERSTEIN.

Korzenie...
Protoplastą hrabiów Everstein jest Konrad I, który posiadł tytuł hrabiowski około roku 1123 / 1126 wraz z nabyciem hrabstwa nad rzeką Diemel. Ośrodkiem zaś był zamek Everstein w okolicach Polle, Holzminden i klasztoru cystersów w Amelungsborn. Syn Konrada I, Albrecht I ożenił się z siostrą Volkewina hrabiego Schwalenberg i z tego to małżeństwa narodził się Albrecht II, dzięki któremu ród będzie zaliczany do rodów znamienitych. Możliwe to się stało przez małżeństwo Albrechta II z krewną cesarza Fryderyka I, Piastówną Ryksą (Rychezą), córką Agnieszki margrabianki austryjackiej i polskiego księcia Władysława II Wygnańca, wnuczką Bolesława Krzywoustego, wdową po Alfonsie VII królu Kastylii i Rajmundzie II Berengarze hrabi Prowansji. Przez to małżeństwo Eversteinowie spokrewnili się z Piastami, ruskimi Rurykowiczami, austryjackimi Badenburgami oraz z panującą w Niemczech (1024 – 1106) dynastią salicką (Konradynów), pochodzącą od Karola Wielkiego. Bezpośrednim przodkiem hrabiów nowogardzkich był syn Albrechta II i Ryksy - Albrecht III, który w roku 1199 poślubił Agnieszkę, córkę palatyna bawarskiego Ottona IX z rodu Wittelsbachów. Z nich to narodził się Ludwik I (1224 – 1285), żyjący w Danii, gdzie poślubił on Adelę, córkę Lamberta II hrabiego Gleichen z Turyngii, siostrę biskupa kamieńskiego Hermana (1249/1257 – 1288/1289).
To są rodzice Ottona I, pierwszego pana Nowogardu. Przez matkę Otto miał znakomitych przodków. Matka Adeli, Zofia, była córką Zygfryda III hrabiego Orlamünde i siostrą Albrechta, wielkorządcy króla duńskiego Waldemara II w północnej Saksonii na początku XIII wieku. Zygfryd zaś był wnukiem słynnego Albrechta Niedźwiedzia z domu askańskiego, pierwszego margrabiego brandenburskiego. Żoną Zygfryda, a prababką Ottona nowogardzkiego była Zofia, córka króla Danii Waldemara I, prawnuczka Bolesława Krzywoustego i Mścisława I, wielkiego księcia kijowskiego z linii Włodzimierza Monomacha. Przez matkę Otto był bliskim krewnym askańczyków saskich i brandenburskich, Estrydsenidów duńskich, Piastów, Rurykowiczów, królów Szwecji, Norwegi, Anglii, potomkiem saskich Billungów, a więc samego Karola Wielkiego, saskich książąt z VIII wieku. Był też dzięki matce dalszym krewnym Gryfitów pomorskich.
Schyłek rodu Eversteinów to rok 1284, kiedy zamek rodowy przechodzi w ręce Welfów brunszwickich. W roku 1428 po śmierci Hermana VII, całe hrabstwo Eversteinów przechodzi w ręce Ottona brunszwicko – lüneburskiego, który poślubił w 1425 roku córkę zmarłego Hermana VII, Elżbietę. Ród trwał jedynie w linii duńskich potomków Albrechta IV, starszego brata Ottona nowogardzkiego i w linii pomorskiej.

Inny zaś brat Ottona, Bernard, robił karierę w zakonie templariuszy i w kapitule kamieńskiej. Był on kanonikiem kapituły kamieńskiej. W 1285 roku został komturem bańskim w Rurce, prepozytem Pasewalku, preceptorem templariuszy na Marchię, Sławię (Meklemburgię), Pomorze, Polskę, a zarazem komturem w Chwarszczanach.

Otto II Everstein (domicello nobili Ottoni comiti de Everstein), stojąc w 1338 roku na czele rycerstwa księstwa wołogoskiego w latach 70 uwikłał się wraz z Borkami i Dewitzami w wojnę z Wedlami. Do ugody doszło 29 września 1376 roku, wtedy to zebrali się w Nowogardzie rozjemcy w celu zapośredniczenia pokoju. Walki te opisał polski kronikarz z końca XIV w. Janko z Czarnkowa: „ (...) różnymi czasy, ziemie Świętobora, księcia szczecińskiego i wedleńskiego, baronów Szczygliczów, hrabiów Nowogardu i innych kaszubskich i pomorskich książąt oraz biskupstwa kamieńskiego były przez książąt i szlachtę - obłędem dotkniętych - łupione i ustawicznymi pożarami niszczone (...) z wyjątkiem grodów i miast warownych nie pozostało wsi, która nie była spalona".
Albrecht III – znany z lat 1459 – 1486, otrzymał wraz z bratem list lenny od Eryka II, księcia słupsko– wołgowskiego, w którym otrzymał dobra obejmujące Kościuszki (Hindenburg), zamek i ziemię w Płotach, a w 1466 roku dostał Maszewo. Żonaty z córką Bernarda, hrabiego Regenstein i Blankenburg w górach Harzu.
Ludwik II – biskup postulat (administrator in spiritualis). Po śmierci bp. Henninga kapituła kamieńska dokonała wyboru prepozyta Henninga Kossebadego, jednak papież Sykstus IV desygnował bp. warmińskiego Mikołaja Tungena, nie dopuszczonego jednak na teren diecezji przez króla Kazimierza Jagiellończyka. Rozpoczęła się długa rywalizacja o stolec biskupi w Kamieniu, bo kapituła w roku 1469 dokonała wyboru Ludwika Eversteina, nie mającego święceń kapłańskich. Ludwik nie otrzymał potwierdzenia papieskiego. Doszło też do walki między szczecińskimi książętami wołogoskimi a elektorami brandenburskimi o sukcesję. Ludwika popierali Eryk II, jego brat Albrecht III, Wedlowie, Borkowie, Dewitzowie. Ale konflikt z księciem Bogusławem X o lenno oraz z Dewitzami, Borkami i Ostenami o podział zdobyczy we władztwie biskupim spowodował, że Eversteinowie nie udzielili Bogusławowi X pomocy w wojnie z Brandenburgią w 1478 roku, a nadto wkroczyli w obszar księstwa, zdobywając Płoty Ostenów, Resko i Strzmiele Borków. W 1478 roku pokój przęcławski pozbawił Ludwika Eversteina poparcia zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Został nadto oskarżony przez Bogusława X o zagarnięcie i zrabowanie posiadłości książęcych. W 1480 roku na Pomorze przybył nowy biskup, Włoch Marinus de Fregano, uzgodniony przez papieża z Bogusławem. Został on intronizowany w Kamieniu i uznany przez Kołobrzeg i Koszalin. W tej sytuacji Ludwik wycofał się z walki otrzymując z tytułu administrowania diecezją 800 guldenów odszkodowania i Golczewo dożywotnie. Porzucając ostatecznie stan duchowny Ludwik poślubił Walpurgę, która miała wówczas 17 lat, najstarszą córkę Hansa II hrabiego Hohstein w Turyngii i Anny, księżniczki Anhaltn. Zmarł około roku 1502. Szansę na objęcie stolicy biskupiej w Kamieniu miał też syn Ludwika, Wolfgang I, któremu widoki takie czynił papież Leon X. Sprzeciwił się temu jednak Bogusław X, lecz po jego śmierci, Wolfgang otrzymał część dóbr biskupich z Błotnem („Kwakowo" = Quakenburg, potem od 1687 roku Friedrichsberg) oraz ekspektatywę na pierwszą zwolnioną prałaturę w kapitule. Już 1524 roku został jej prepozytem, a w latach 1530 – 1532 był jej dziekanem, chociaż nie miał święceń kapłańskich.
Ludwik III Everstein urodził się w 1527 roku. W wieku 7 lat, 23 kwietnia 1534 roku, po stryju Wolfgangu został wybrany na ewangelickiego prepozyta kapituły kamieńskiej. Jako trzeci z rodu był w roku 1544 kandydatem na stolec biskupi w Kamieniu, forsowanym przez Barnima XI, jednak biskupem został kanclerz Jakub von Zitzewitz, protegowany księcia Filipa I. Żoną Ludwika III była Anna hrabianka Mansfeld, córka Kacpra na Mansfeld – Hinterort i Anny hrabianki Wied. Zmarł 25 marca 1590 roku i został pochowany w kościele nowogardzkim. Jerzy II Kasper urodził się 21 kwietnia 1565 roku, 20 kwietnia 1586 roku został po ojcu prepozytem kapituły kamieńskiej. Pośłubił Kunekundę Schlick, córkę Krzysztofa hrabiego Passaun i Weisskirchen na Duppan i Katzrzyny Hrzon hrabiny Harrach. Przewlekle chory od 1601 roku żył w cieniu żony, która zarządzała Nowogardem do roku 1608 i znów od 1617 do 1634 roku. Zmarł na początku lutego 1629 roku.
Ludwik V Krzysztof urodził 16 grudnia 1593 roku. Przejął władztwo nowogardzkie po swym młodszym bracie Kasprze, generale heskim, który zmarł 11 października 1644 roku koło Bocholt. W latach 1619 – 1620 przebywał w Warszawie na dworze Zygmunta III, gdzie został zaręczony z Magdaleną, córką Jerzego von Farensbacha, wojewody wendeńskiego w Estonii, przyjaciela hetmana Jana Zamoyskiego. Ludwik poślubił ją w 1625 roku w pruskim Straußburgu. Ludwik V Krzysztof Everstein zmarł 3 grudnia 1663 roku w Błotnie, gdzie go pochowano. Uroczyste przeniesienie zwłok, ostatniego męskiego potomka Evesrtainów nowogardzkich, do kościoła parafialnego w Nowogardzie miało miejsce 14 grudnia 1664 roku. Z jego śmiercią zgasła męska linia Eversteinów nowogardzkich i pomorskich. Jadwiga Eleonora, córka Ludwika V w maju 1652 została wydana za mąż za niemieckiego dynastę Jana Ernesta hrabiego Wied – Runkel na Dusdorfie, syna Hermana III i Juliany Elżbiety hrabianki Solms.
Decyzja o przejęciu klucza nowogardzkiego – maszewskiego Eversteinów zapadła już 25 kwietnia 1628 roku. Dokumentową obietnicę przejęcia ziem rodowych Eversteinów przez Ernesta Bogusława księcia Croy, syna Anny Gryfitki, poczynił ostatni Gryfita, Bogusław XIV. Po objęciu spadku pomorskiego ekspektatywę potwierdził w roku 1650 elektor brandenburski. Formalne przekazanie majątku nastąpiło wkrótce po uroczystościach pogrzebowych ostatniego Eversteina Ludwika V Krzysztofa, 17 lutego 1665 roku.

opracował: Piotr Suchy